“ती दोघेही‘ आपल्या आयुष्यात बरोबर चालत असतात; पण भावनांच्या पायवाटेवर चालताना “तो‘ मात्र कुठेतरी थोडासा मागे राहतो… प्रत्येक जण “तिच्या‘वर वारेमाप लिहितो, तोंडभरून बोलतो… पण “तो‘ मात्र असाच कुठेतरी अबोलपणे पडद्याआड लपून राहतो. प्रसंगानुरूप “तिच्या‘ डोळ्यांतले अश्रू पाहून आपल्याला वाईट वाटतं; पण त्याच अश्रूंना तळहातावर झेलून, मनातून ओघळणारा “तो‘ मात्र उपेक्षितच राहतो… लहानपणी पाठीवर बसवून खेळताना “तो‘ आपला घोडा असतो, गर्दीतली एखादी गोष्ट पाहण्यासाठी, गर्दीतून फिरण्यासाठी “त्याचा‘ आपल्याला खांदा असतो… आपल्याला हवं-नको पाहण्यासाठी, आपले बालहट्ट पुरवण्यासाठी, आपल्याभोवती नाचण्यासाठी “तोच‘ तर असतो… “तो‘ असतो म्हणून आपण असतो, “तो‘ राबतो म्हणून आपण खातो… “तो‘ जागतो म्हणून आपण जगतो… “तिच्या‘मुळे गजबजलेलं घर “त्याच्या‘मुळे सजलं जातं… “तिच्या‘ आपल्यावरच्या मायेने, तर “त्याच्या‘ असलेल्या धाकाने आपलं घर साधलं जातं…
…”तो‘ तसाच असतो, बदामासारखा.. वरून कठीण कवच असणारा; पण आपली शक्ती वाढवणारा, बोट धरून चालायला शिकवणारा, पडलो-धडपडलो तर पुन्हा उठायला लावणारा… हाक मारली की एका हाकेला धावणारा; पण नेहमी नजरेच्या धाकात ठेवणारा, “तो‘!!!… “तो‘… कुणी त्याला “तात‘ म्हणतं, कुणी त्याला “बाप‘ म्हणतं, कुणी “पप्पा‘ म्हणतं, तर कुणी त्याला ‘वूरवर‘ म्हणतं… कोणत्याही नावाने आपण त्याला बोलावलं, तरी ते आपल्या आधारासाठीचं पहिलं हक्काचं शस्त्र असतं!
…चालताना ठेच लागली, की नकळत “आई गं!‘ येईल आपल्या तोंडून; पण समोर एखादं मोठं संकट आलं, की “बाप रे‘च येईल पुढून… जेवणात काय पाहिजे ते आपण हक्काने आईला सांगू; पण सहलीला जायची परवानगी मात्र आपण नक्कीच बाबांची मागू… “यायला वेळ होईल गं..‘ असं आपण आईला नक्कीच दादागिरीत सांगू; पण झालाच उशीर प्रत्यक्षात, की मात्र बाबांच्या नुसत्या घरी असण्यालासुद्धा आपण घाबरू… कसं आहे ना हे नातं?
त्याच्या आपल्यावरच्या मायेला साय म्हणता येत नाही पण तसं तर दूध उकळल्याशिवाय सायसुद्धा येत नाही…
खरं आहे ना? कृष्णासारखा कृष्ण… देव! कारागृहात असताना देवकीने जन्म तर दिला त्याला; पण वसुदेव नसता तर? यमुनेचा पूर पार करून त्याचा जीव कुणी वाचवला असता? त्याला सांभाळणारा, त्याचे पालनपोषण करणारा नंदराजा नसता तर?… तो नंदलाल नसता ना झाला? भले ईश्‍वरी संकेत काहीही असोत, कृष्ण वाचणारच होता.. पण तरीही अवघड घाट चढण्यासाठी हातात बाबांचा हात तर हवाच ना?
सुटीचे दिवस होते. गल्लीत आजूबाजूच्या छोट्या मुलांचा दंगा चालू होता. मलाही सुटीच होती. जेवणानंतर दुपारची झोप घेण्याच्याच तयारीत होते. तेवढ्यात बिल्डिंगच्या पार्किंगमध्ये लक्ष गेलं. भातुकलीचा खेळ रंगलेला होता. चिमुकल्यांची चिवचिव चालू होती. कुणाचा स्वयंपाक चालू होता, कोण बाजारात जात होतं, कुणाचं बाळ रडत होतं, कुणाची शाळा चालू होती… कुणी भांडत होतं… कुणी रडत होतं… आपल्यासाठी सगळं खोटं खोटंच; पण त्यांच्या भातुकलीत मात्र अगदी खरंखुरं…
त्या भातुकलीतसुद्धा त्यांची दोन घरं होती… दोन्ही घरांत बाळ होतं. एकीकडे मुलगा होता, त्याचं नाव “राया‘… दुसरीकडे मुलगी होती, तिचं नाव “अबोली‘… टीव्हीवरच्या सीरियलमधली नावे बरोबर आठवणीने ठेवली होती. त्यांच्या बाहुल्यांना खेळवायचं, दूध घालायचं, जेवायचं चालू होतं. ऊन फार होतं, म्हटलं आपणही सरबत घ्यावा करून. म्हणून आत जाऊन सरबताचा ग्लास घेऊन बाहेर आले, तोवर कानावर आलं, “अगं अबोली, आता तुझं लग्न करायचं ना? आता तरी शहाण्यासारखी वाग. थोडी कामात मदत कर.‘
घरी ऐकलेली वाक्ये बरोब्बर वापरात आणली होती; पण मला आश्‍चर्य वाटलं ते हे, की यांची अबोली इतक्‍यात लग्नाला पण आली? उत्सुकतेपोटी मी तिथेच उभी राहिले खेळ पाहत. बऱ्याच दिवसांनी माझंच बालपण समोर खेळत होतं. अक्षतांची वेळ झाली होती. छोटा भटजी आंतरपाट घेऊन उभा होता. मघाचचे बाहुला-बाहुली मोठी झाल्याने त्यांच्या जागी आता खरोखरचे मुलगा-मुलगी आलेले होते. आईची ओढणी नवरीने नेसली होती. सगळं कसं गोड चाललं होतं. अक्षता पडल्या. वाजंत्री झाली… नवरीच्या पाठवणीची वेळ झाली… आणि काय झालं कुणास ठाऊक… अचानक नवरी मुलगी खरंच मोठ्याने रडायला लागली. मग त्यांच्यातल्या एकीने तिला विचारलं,
“अगं, काय झालं इतक्‍या मोठ्याने रडायला? आपण खेळतोय ना?‘
ती नवरी हुंदके देत देत म्हणते, “”टीव्हीमध्ये कसं, नवरी जाताना “बाबा‘ म्हणत मागे पळत येऊन रडत बाबांच्या कुशीत शिरून रडते. मला बाबा नाहीत. मग मी कुणाकडे पळत जाऊ?‘‘
.
..किती बाळबोध प्रश्न होता! डोळ्यांत टचकन पाणी आलं… मी खाली गेले. काय झालं विचारलं. तेव्हा मुलांकडून कळलं, की तिचे बाबा गेल्याच वर्षी देवाघरी गेले होते… कशीबशी तिची समजूत काढली आणि दुसऱ्या खेळात त्यांना गुंतवून दिलं…
पण विषय डोक्‍यातून जात नव्हता. जिथे तिथे “तो‘ असतो… त्याचं मुकं अस्तित्व असतं… तो आपल्या आयुष्यात प्रत्यक्षात तर असतोच; पण आपला कोणता खेळही “बाबा‘शिवाय पूर्ण होत नाही.
बाबा कधी आपला अभ्यास घेत नसेल; पण अभ्यासासाठी लागणारं सारं साहित्य तो देतो… झोपताना आपण कधी त्याच्या कुशीत झोपत नसू; पण शेजारी “बाबा‘ आहे म्हणून, त्या कुशीत निर्धास्त नक्कीच आपण झोपू… “बाबा‘ आपल्याला कधी जेवायला घशात नक्कीच घास उतरवत नसेल… संध्याकाळी उशीर झाला म्हणून आई वाट बघत बसेल; पण अजून कुठे थांबलोय, हे पाहायला बाबा अपरात्रीही घराबाहेर पडेल… जन्म देतानाच्या आईपणाच्या वेदना तो साहत नसेल; पण आपण आपल्या बाळाला जन्म देऊन आई-बाप होऊपर्यंतच्या सर्व झळा तो आपल्या नकळत झेलत असेल…
आणि एखाद्या मुलीसाठी तर तिचा बाबा म्हणजे तिचा खट्याळ मित्र असतो, गडगडणारा ढग असतो, बरसणारा पाऊस असतो… आणि कधी तर दरडावणारा बाप असतो…
बाबाचं बोट म्हणजे मुलासाठीलहानपणीची काठी असते… कधी उगारणारी पट्टी असते… मनात काळजीची विटी असतेआणि ती कोलण्यासाठीच नजरेत रागाची मिठी असते… कधी उगारणारा, कधीथरथरणारा हा हातच आपला गरम तूप-भात असतो… कधी पोळतो; पण त्याची नेमकी चवनाही सांगता येत… कारण बापच तो… तो असाच असतो…!!
Happy Birthday Partner..🎂🎂
आपल्या सर्वांचे लाडके व्यक्तिमत्व, ख्यातनाम साहित्यिक तसेच मराठी साहित्य रसिकांच्या मनावर आजही अधिराज्य गाजवणाऱ्या वसंत पुरुषोत्तम काळे (वपु) यांना जन्मदिनी विनम्र अभिवादन..💐💐🙏🙏
वंदनीय व. पु. काळे ह्यांनी त्यांच्या चिंचोरे गुरुजींना दिलेली गुरुदक्षिणा : [दूरदर्शनवरून प्रसारित झालेली कथा]
“होय, माझ्या कथाकथनाचे, लेखनाचे सर्व श्रेय पुण्याच्या माझ्या चिंचोरे गुरुजींना आहे”!
आपल्या गुरुंविषयी व. पुंनी ही आदरयुक्त भावना व्यक्त केली होती, मार्च १९८२ मध्ये मुंबई दूरदर्शनवरून प्रसारित झालेल्या, “आमची पंचविशी”
ह्या कार्यक्रमामध्ये !
मुलाखत घेतांना, सुधीर गाडगीळ ह्यांनी व.पुंना विचारले होते, “कथा-कथनाच्या क्षेत्रामध्ये आपण सर्वोच्च स्थानी आहात, मग, आपण स्वतःला
स्वयंभू कलाकार म्हणाल कां, यामागे आपले कोणी प्रेरणास्थान आहे ?”
मार्च १९८२ मध्ये दूरदर्शन वरून प्रसारित झालेला हा कार्यक्रम ! सुधीर गाडगीळ ह्यांच्या प्रश्नाला व. पुंनी शांतपणे उत्तर दिले, ते म्हणाले, “मी कधीही
स्वतःला स्वयंभू म्हणणार नाही. माझ्या कथाकथानाचे सर्व श्रेय, मी नेहेमीच माझ्या प्राथमिक शाळेच्या चिंचोरे गुरुजींना देत आलोय !
“पुण्याच्या भांडारकर रोडवरील बाल शिक्षण मंदिर शाळेचा मी विद्यार्थी ! माझी मोठी बहिण रेखाताई, रोज शाळेतून घरी आल्यावर मला, आईला,
आणि माझ्या मावशीला गोष्ट सांगायची. म्हणायची, “आमच्या चिंचोरे गुरुजींनी आज ही गोष्ट सांगितली.”अन
व. पु. म्हणाले, “मी कधी चौथीच्या वर्गात जाईन, असे मला व्हायचे, म्हणजे आम्हाला पण चिंचोरे गुरुजींच्याकडून गोष्टी ऐकायला मिळतील. अन् मी १९४२ मध्ये चौथीच्या वर्गात गेलो. चिंचोरे गुरुजी स्वतः हेडमास्तर, ते केव्हांही वर्गात यायचे आणि चालू असलेला गणिताचा, भाषेचा, इतिहासाचा तास घ्यायचे. तास संपल्यावर ते जायचे, पण, चिंचोरे गुरुजी वर्गात आल्यावर, आम्हां मुलांना खूप आनंद व्ह्यायचा. कारण ते इतिहास शिकवायचे ते गोष्टीच्या माध्यमातून. कविता शिकवायचे ते सुंदरश्या चालीमध्ये म्हणून.
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या गोष्टी माझ्या बालमनावर ठसल्या त्या केवळ चिंचोरे गुरुजींच्यामुळेच ! त्यांनी सांगितलेल्या गोष्टी, मी घरी जाऊन आईला आणि मावशीला सांगू लागलो. एके दिवशी माझी आई चिडली, अन् म्हणाली, “गुरुजींच्या नकला करतोस काय ? थांब, उद्या शाळेत येऊन सांगते.”
दुस-या दिवशी माझी आई, मावशी आणि मी शाळेत आलो. माझ्या आईने, चिंचोरे गुरुजींना सांगितले, हा वसंता, रोज घरी आल्यावर तुमची नक्कल
करतो”.
झालं, मला वाटलं, आता चिंचोरे गुरुजी मला शिक्षा करणार. कान धरून उठाबश्या काढायला लावतील, भिंतीकडे तोंड करून उभं रहायला सांगतील.
प्रत्यक्षात तसं काहीच झालं नाही. चिंचोरे गुरुजी माझ्या आईला म्हणाले, “वसंता फक्त गोष्टीच सांगतोय ना ? ठीक आहे, मी बघतो.”
आई, मावशी घरी गेल्या आणि मी मात्र वर्गात गेलो ! त्याच दिवशी एका तासाला चिंचोरे गुरुजी आमच्या चौथी अ च्या वर्गात आले. आम्ही मुलं उभे राहिलो, नमस्ते झालं. तेव्हां चिंचोरे गुरुजी म्हणाले, “मुलांनो, आज मी गोष्ट सांगणार नाही, तुमच्या वर्गातला हा वसंत काळे गोष्ट सांगणार आहे. माझी तर भीतीने गाळण उडाली, सकाळी शिक्षा चुकली, ती आत्ता होणार, असं वाटलं. मी घाबरलो. जागेवरच उभा राहिलो, गुरुजी म्हणाले, ये वसंता, पुढे ये ! हाताची घडी घालून, मी पुढे जाऊन उभा राहिलो. गुरुजींनी माझ्या पाठीवर हात ठेवला अन् म्हणाले, “घाबरू नकोस, कुठली गोष्ट सांगतोस “? “गुरुजी, हिरकणीची सांगू”? “हो जरूर सांग” ! माझे चिंचोरे गुरुजी कधीच रागावून बोलायचे नाहीत, पण त्यांच्या नजरेत धाक होता, पण ते मुलांमध्ये मिसळायचे.
दोन्ही हातांची घडी घालून, भीतभीतच मी हिरकणीची गोष्ट सांगू लागलो. मध्येच माझं लक्ष मागे गेलं, मी पाहिलं तर, चिंचोरे गुरुजी खुर्चीवर बसले होते, त्यांच्या उजव्या हाताचा कोपरा टेबलावर होता आणि तर्जनी चिंचोरे गुरुजींच्या गालावर होती, गुरुजींच्या चेहे-यावर हास्य होते !
पुढे बघ, असे त्यांनी त्यांच्या नजरेनेच मला खुणावले. गोष्ट सांगून झाली आणि गुरुजींनी माझ्या पाठीवर शाबासकीची थाप दिली, स्वतःच्या कोटाच्या
खिश्यामधून चिंचोरे गुरुजींनी एक रुपयाचे बंदे नाणे काढले आणि म्हणाले, शाब्बास, हे घे बक्षीस ! चिंचोरे गुरुजींनी दिलेले ते माझे कथाकथनाचे पहिले आणि मोलाचे बक्षीस होय !
शाळा सुटायच्या आधी, शाळेचे गणपत शिपाई वर्गात आले आणि, दाबके गुरुजींना म्हणाले, “हेड गुरुजींनी वसंत काळेला बोलावलंय”. मी दप्तर घेऊन, हेड गुरुजींच्या ऑफिसमध्ये गेलो, चिंचोरे गुरुजी म्हणाले, “वसंता, गोष्ट सांगताना कधीही हाताची घडी घालायची नाही. गोष्ट साभिनय कशी सांगायची, ते मला गुरुजींनी दाखविले. आवाजाची चढउतार कशी असावी, हे त्यांनी मला स्वतः ती ती वाक्ये उच्चारून दाखविली !
संध्याकाळी, शाळा सुटल्यावर घरी जाऊन मी आईला, मावशीला, ताईला, चिंचोरे गुरुजींनी दिलेलं बक्षीस दाखविलं आणि म्हणालो, मला शिक्षा न
करता, गुरुजींनी गोष्ट सांगायला लावली !
दुसरे दिवशी, चौथी ब मधील एक मुलगा आमच्या वर्गात आला आणि दाबके गुरुजींना म्हणाला, “आमच्या वर्गात चिंचोरे गुरुजी आले आहेत, त्यांनी वसंत काळेला बोलावले आहे” !
मी चौथी ब च्या वर्गात गेलो, चिंचोरे गुरुजी मला म्हणाले, “वसंता, आज या वर्गात गोष्ट सांग.” मी गुरुजींना विचारले, “हिरकणीची सांगू ?” “नको,
काल ती गोष्ट तू सांगितली होतीस, तुझ्या वर्गात ! आज दुसरी गोष्ट सांग, मी तुम्हाला खूप गोष्टी सांगितल्या आहेत”, गुरुजी म्हणाले.
“गड आला, सांगू ?”, मी विचारले, गुरुजींचा होकार मिळताच, मी त्या वर्गात गोष्ट सांगितली, असे रोज प्रत्येक वर्गात होऊ लागले. शाळा सुटायच्यावेळी गुरुजी मला, त्यांच्या ऑफिसमध्ये बोलावून घ्यायचे आणि नित्यनव्या सुचना करत होते, मी ते शिकत होतो. माझे कथाकथनाचे विश्व उभे केले आणि ते कळसाला पोहोचवण्याचे कार्य, माझ्या चिंचोरे गुरुजींनी केलंय, कथा कथनाचे माझं विश्व समृद्ध केलंय ते, त्यांनीच” !
व.पुंचा दूरदर्शनवरील सादर झालेला हा कार्यक्रम पाहिला, तो त्यांच्या शरपंजरी पडलेल्या साक्षात चिंचोरे गुरुजींनी आणि ते आनंदाने रडू लागले. मी व. पुंना सविस्तर पत्र पाठविले ! मला खात्री होती, एक ना एक दिवस मला व. पुंचे पत्रोत्तर येईल ! पंधरा दिवस उलटले आणि एप्रिल १९८२ च्या पहिल्या आठवड्यात एके दिवशी संध्याकाळी पाच वाजण्याच्या सुमारास, मी माझ्या घराच्या जिन्यातून बाहेर जाण्यासाठी निघालो, तर खालच्या जिन्यात, समोर साक्षात दत्त म्हणून व. पु. आणि वसुंधरावहिनी माझ्या पुढ्यात ठाकले ! “अहो, इथं चिंचोरे गुरुजी कुठं राहतात ?” इति व पु ! पटकन मी माझ्या चपला बाजूला काढल्या आणि त्या उभयतांना नमस्कार करून म्हणालो, “या या मीच तो पत्र लिहिणारा उपेंद्र चिंचोरे – गुरुजींचा मुलगा” ! व पु माझा हात आपल्या हातात घेत म्हणाले, “अरे अगदी गुरुजींसारखीच तुझी भाषा आहे. गुरुजी आत्ता कसे आहेत ? आत्ता मी अचानक आल्याने काय होईल ?” असे व पुंनी मला प्रश्न केले. आनंदाने माझी बोलतीच बंद झाली होती. “या या, चला,” असे म्हणत मी त्यांना माझ्या घरात आणले ! मी पटकन घरच्यांना म्हणालो, “अरे पसारे आवरा, आपल्याकडे व पु आलेत, उठा, आवरा पटकन ” माझं बोलणं माझ्या भावाला रविला, खोटं वाटलं . तो म्हणाला, “हां लेका, तू पत्र पाठवलं आणि व पु आले, वाट बघ”! मी भावाला म्हणालो, “अरे खरंच आपल्याकडे व पु आलेत, दादांना भेटायला”. माझं बोलणं खोटं समजून तो म्हणाला, “हं जा, व पुंना म्हणावं या हं या” ! त्याचं हे वाक्य दारात आलेल्या वपुंनी ऐकलं आणि ते म्हणाले, “हो हो आलोय “! झालं , मग काय झालं असेल, ह्याची तुम्हीच कल्पना करा !
व. पु. घरात आले ! मी माझ्या वडिलांना कोचावर आणून बसविले. त्यांच्या पायाचे ऑपरेशन झाल्याने ते कुबडीच्या सहाय्याने चालायचे. व पुंना गुरुजींच्या शेजारी कोचावर बसायला मी विनविले पण विनयशील व पु तिथे बसेनात, एका निमिषात चिंचोरे गुरुजींच्या पायाला हात लावून व पुंनी नमस्कार केला आणि तिथेच खाली जमिनीवर बसले. व. पुंना भरून आलं ! दोघांच्या डोळ्यातून आनंदाश्रू वाहू लागले ! काही वेळ तसाच स्तब्धतेत गेला. बरोब्बर चाळीस वर्षांनी त्या गुरु-शिष्याची भेट झाली होती. आम्ही घरचे अवघडलो. वसुंधरा वहिनी मला म्हणाल्या, “तुमचं पत्र आलं तेव्हांपासून ह्यांचं एकसारखं चाललं होतं, मला माझ्या चिंचोरे गुरुजींना भेटायला जायचंय”! मी, व पुंना पुन्हापुन्हा म्हणू लागलो, “अहो आपण इथं कोचावर बसा” ! तेव्हां माझे वडील म्हणाले, “अहो, काळे साहेब, या इथं बसा”. त्यावर व.पु. म्हणाले, “गुरुजी, मला आधी “ए वसंता”, अशी एकेरी हाक मारा, ती ऐकण्यासाठी, पुन्हा बेचाळीस सालात जाण्यासाठी, मी मुद्दाम आज आपल्या घरी आलोय” !
त्यावर वडील म्हणाले, “आपण आता मोठे झालात, अहो, मी एक मराठी शाळेचा साधा प्राथमिक शिक्षक, विद्यार्थी घडविणे, हे माझं कामच होतं.”
व पु म्हणाले, “गुरुजी, माझ्या आईची तक्रार ऐकून तुम्ही मला जर शिक्षा केली असती, तर हा वसंता गोष्टी सांगू शकला नसता, कथा लिहू शकला नसता. गुरुजी तुम्ही मला घडवलं आहे, तुम्हाला हे श्रेय देणे म्हणजे, माझी ही छोटीशी गुरुदक्षिणा समजा.” मग व पु समोरच्या खुर्चीवर बसले ! आता व पु आणि चिंचोरे गुरुजी, दोघेही, जुन्या आठवणींमध्ये मस्त रंगले !
व. पुंच्यासह, मा. वसुंधरावहिनीसुद्धा आमच्या घरी आल्या होत्या. ते चैत्राचे दिवस होते, आधल्याच दिवशी घरी चैत्रगौरीचे हळदी-कुंकू झालं होतं. ह्या उभयतांचे आदरातिथ्य कसं करायचं ? अशी कुजबुज स्वयंपाकघरात सुरु झाली. गरम कांदापोहे, करंज्या, चकल्या, अश्या बश्या त्यांचे पुढ्यात ठेवल्या ! . वसुंधरावहिनी माझ्याकडे बघत म्हणाल्या, “माझं पथ्य आहे, गोड करंजी नको”. व. पु. पटकन म्हणाले, “वसु , हे माझ्या गुरूंचे घर आहे आणि तो प्रसाद आहे, तू अवश्य खा, तुला काही त्रास होणार नाही”. निमिशभर मी गांगरलो, पण “असू दे, असू दे,” असे म्हणत वहिनींनी तो प्रसाद भक्षण केला. व. पुंची गुरुभक्ती केवढी थोर !
व. पुंनी त्यांच्या अनेक पुस्तकातून माझ्या वडिलांचा गौरवोल्लेख केला होता. उदाहरणार्थ वपुर्झा, रंगपंचमी, गुलमोहर, ककची क इत्यादि. व. पुंनी त्यांची
अनेक पुस्तके, आपल्या चिंचोरे गुरुजींना भेट दिली. तेवढ्यात माळ्यावरची एक जुनी ट्रंक मी काढली, कारण व. पुंना माझ्या वडिलांचे जुने फोटो पहायचे होते. फोटो बघतांना व. पु. रममाण झाले ! त्यांनी एक फोटो हातात धरला आणि मला म्हणाले, ” हं, हा फोटो बघ, गुरुजींचं मोरपंखी निऱ्याचं धोतर, काळा कोट आणि उजवीकडे थोडी कललेली काळी टोपी ! उपेंद्र, गुरुजींचा हा फोटो मी माझ्या संग्रहामध्ये ठेवतो.”
व. पुंच्या सहवासातील त्या दिवसाचे तीन तास म्हणजे आम्हा घरच्यांना अमृतमय पर्वणी होती !
तेथून पुढे, व. पुंचे नि माझे जे स्नेहबंध गुंफले गेले ते अगदी कायम. अनेकवेळा ते कार्यक्रम संपल्यावर, रात्री सुद्धा फोन करायचे, कधी नगरहून तर कधी नाशिकहून !
आमच्या दोघात स्नेहार्द्र पत्रव्यवहार होता. एकदा माझ्याकडून पत्रोत्तरास थोडा उशीर झाला, तेव्हां व. पुंचे ताबडतोब मला पत्र आलं, “उपेंद्र, काय झालं ? रागावलास कां ?” मी त्यांना पटकन फोन केला, “अहो बापू …” माझे बोलणे त्यांनी मध्येच तोडलं, म्हणाले, “उपेंद्रा, तुला कितीवेळा सांगितलं, तू माझा धाकटा गुरुबंधू आहेस, तू मला एकेरी हाक मार, मी फोन ठेवू?” इकडून मी, अहो, माझे पुराण सुरु झाले …
चौदा डिसेंबर १९८६ रोजी व. पुंच्या “क क ची क” ह्या पुस्तकाचे प्रकाशन पुण्यात झाले ! मा. पु. भा. भावे, अध्यक्ष होते तर शांताबाई शेळके प्रमुख
वक्त्या होत्या. पुण्याच्या टिळक रोडवरील मराठा चेंबर ऑफ कॉमर्सचे प्रेक्षागृह तुडूंब भरले होते. व. पुंचे अनेक चाहते, कडेला उभे राहून कार्यक्रमाचा आनंद लुटत होते. मी ही त्यामध्ये होतो. एवढ्यात व. पुंची नजर माझ्याकडे स्थिरावली, त्यांनी तर्जनीने मला खुणावून पुढे बसण्यास सांगितले. शांताबाईंचे भाषण झालं आणि व. पुंनी मला स्टेजवर बोलावलं आणि क क ची क ह्या नव्या पुस्तकाची प्रत माझ्या हाती दिली, मी त्यांना नमस्कार करण्यासाठी खाली वाकलो, तर त्यांनी मला आलिंगन दिलं ! फोटो काढणा-या आपल्या चिरंजीवाला म्हणाले, “सुहास, मी आणि उपेंद्र, फोटो घे “!
घरी आल्यावर, मी ते पुस्तक उघडले, तर काय सांगू ? पहिल्याच गोष्टीची सुरुवात, “उपेंद्र, गुरुजींच्या तब्येतीच पानिपत झाल “….
२००१ जून महिन्याच्या पहिल्या आठवड्यातील तो दिवस, बाल शिक्षण मंदिर शाळेच्या ऑफिसमधून मी वपुंना फोन केला होता, वेळ सकाळी सव्वा अकराचा सुमार, “हॅलो, बापू मी उपेंद्र बोलतोय, नमस्कार”. पलीकडून वपू म्हणाले, “बोल उपेंद्र, कसा आहेस ?” मी म्हणालो, “बापू आपली शाळा ऐंशीव्या वर्षात पदार्पण करीत आहे, बापू, आपण शाळेसाठी काही कराल कां ?” “हो, हो मी कथाकथनाचा कार्यक्रम करीन, कधी करू सांग ?” इति वपु ! २००१ च्या ऑगस्ट महिन्याची एकोणीस तारीख बापूंनी निश्चित केली ! मी त्यांना मानधनाचं विचारताच, प्रेमाधीकाराने ते मला रागावले !
…आणि २६ जून २००१ ची ती काळी पहाट, व पुंच्या भगिनी रेखाताईंच्या सुनेचा मला फोन आला आणि काळजात चर्र झालं ! दोन दिवसांनी पुण्याच्या भरत नाट्य मंदिरात शोकसभा आयोजित केली होती. पुणे आकाशवाणीच्या डॉ. ज्योस्त्ना देवधर, डॉ. वीणा देव, असे एकसेएक वक्ते होते, आयोजकांनी मला सांगितलं, “बाकी जण व पुंच्या साहित्यावर बोलतील, तुमचे संबंध वेगळे आहेत, म्हणून तुम्ही सर्वात शेवटी बोलायचे आहे” ! आठवणींचा पट मी रडत रडत उलगडण्याचा प्रयत्न केला.
व.पु. माझे गुरुबंधू झाले, सखा झाले, ते अगदी अखेरपर्यंत ! आज त्या सगळ्या आठवणी मनात दाटून आल्यात, आज २६ जून वपुंची पुण्यतिथी, व. पुंच्या पवित्र स्मृतीला माझे विनम्र अभिवादन,
विष्णु वामन शिरवाडकर,(२७ फेब्रुवारी, १९१२ – १० मार्च १९९९) हे मराठी भाषेतील अग्रगण्य कवी, लेखक, नाटककार व समीक्षक होते. त्यांनी कुसुमाग्रज या टोपणनावाने लेखन केले. ते आत्मनिष्ठ व समाजनिष्ठ जाणीव असणारे मराठीतले महत्त्वाचे लेखक मानले जातात. सरस्वतीच्या मंदिरातील देदीप्यमान रत्न असे त्यांचे वर्णन करतात. वि.स. खांडेकर यांच्यानंतर मराठी साहित्यात ज्ञानपीठ पुरस्कार मिळवणारे ते दुसरे साहित्यिक होते. त्यांचा जन्म दिवस हा मराठी भाषा दिवस म्हणून साजरा केला जातो.
स्वातंत्र्यदिनावर आधारित अशीच त्यांची एक अजरामर कलाकृती..
पन्नाशीची उमर गाठली अभिवादन मज करु नका।
मीच विनविते हात जोडुनी वाट वाकडी धरु नका।।
सूर्यकुलाचा दिव्य वारसा प्रिय पुत्रांनो तुम्हा मिळे।
काळोखाचे करून पूजन घुबडांचे व्रत वरु नका।।
अज्ञानाच्या गळ्यात माळा अभिमानाच्या घालु नका।
अंध प्रथांच्या कुजट कोटरी दिवाभितासम दडू नका।।
जुनाट पाने गळुन पालवी नवी फुटे हे ध्यानि धरा।
एकविसावे शतक समोरी सोळाव्यास्तव रडू नका।।
वेतन खाऊन काम टाळणे हा देशाचा द्रोह असे ।
करतिल दुसरे बघतिल तिसरे असे सांगुनी सुटू नका।।
जनसेवेस्तव असे कचेरी ती डाकूंची नसे गुहा।
मेजाखालुन मेजावरतुन द्रव्य कुणाचे लुटू नका।।
बोथट पुतळे पथापथावर ही थोरांची विटंबना।
कणभर त्यांचा मार्ग अनुसरा वांझ गोडवे गाऊ नका।।
सत्ता तारक सुधा असे पण सुराहि मादक सहज बने।
करिन मंदिरी मी मदिरालय अशी प्रतिज्ञा घेउ नका।।
प्रकाश पेरा अपुल्या भवती दिवा दिव्याने पेटतसे।
इथे भ्रष्टता तिथे नष्टता शंखच पोकळ फुंकु नका।।
पाप कृपणता पुण्य सदयता संतवाक्य हे सदा स्मरा।
भलेपणाचे कार्य उगवता कुठे तयावर भुंकु नका।।
गोरगरिबा छळू नका । पिंड फुकाचे गिळू नका।
गुणीजनांवर जळू नका।
उणे कुणाचे दिसता किंचित देत दवंडी फिरु नका।
मीच विनविते हात जोडुनी वाट वाकडी धरु नका।।
परभाषेतहि व्हा पारंगत ज्ञानसाधना करा, तरी।
माय मराठी मरते इकडे परकीचे पद चेपु नका।।
भाषा मरता देशही मरतो संस्कृतिचाही दिवा विझे।
गुलाम भाषिक होऊनि अपुल्या प्रगतीचे शिर कापु नका।।
कलम करी ये तरी सालभर सण शिमग्याचा ताणु नका।
सरस्वतीच्या देवळातले स्तंभ घणाने तोडु नका।।
पुत्र पशूसम विकती ते नर, नर न नराधम गणा तया।
परवित्ताचे असे लुटारु नाते त्याशी जोडु नका।।
स्वच्छ साधना करा धनाची बैरागीपण नसे बरे।
सदन आपुले करा सुशोभित दुसर्याचे पण जाळु नका।।
तरुणाईचे बळ देशाचे जपा वाढवा तरुपरी।
करमणुकीच्या गटारगंगा त्यात तयाला क्षाळु नका।।
सुजन असा पण कुजन मातता हत्यार हातामधे धरा।
सौजन्याच्या बुरख्याखाली शेपुट घालुन पळू नका।।
करा कायदे परंतु हटवा जहर जातिचे मनातुनी ।
एकपणाच्या मारुन बाता ऐन घडीला चळू नका।।
समान मानव माना स्त्री तिची अस्मिता खुडू नका।
दासी म्हणुनी पिटू नका वा देवी म्हणुनी भजू नका।।
नास्तिक आस्तिक असा कुणीही माणुसकीतच देव पहा।
उच्च नीच हा भेद घृणास्पद उकिरड्यात त्या कुजू नका।।
माणुस म्हणजे पशू नसे। हे ज्याच्या हृदयात ठसे।
नर नारायण तोच असे।
लाख लाख जन माझ्यासाठी जळले मेले विसरु नका।
मीच विनविते हात जोडुनी वाट वाकडी धरु नका।।
प्रश्न – सर, मला राग खुप लवकर येतो, नंतर मला पश्चातापही होतो, मला माझी ही सवय बदलायची आहे, ही सवय बदलण्यात आपण माझी मदत करु शकता का?
XXXजी, सर्वप्रथम आपले मनःपुर्वक अभिनंदन, कारण तुम्ही हे मान्य केलेत, आणि तुम्ही आयुष्यात नवे सकारात्मक बदल घडवण्यासाठी उत्सुक आहात, सज्ज आहात, त्यामुळे अर्धा विजय तर इथेच झाला.
मी चुकतोय, हे कळणे, म्हणजे आपोआपच पुढची चुक टाळणे; नाही का?
आता तुमच्या प्रश्नाकडे वळुया, मी तर म्हणेन, दाग अच्छे है, च्या धर्तीवर राग चांगला असतो, असे म्हणणे योग्य ठरेल.
उदा. आपल्याला कचर्‍याचा राग येतो, म्हणुन तर आपण स्वच्छता ठेवतो, आपल्याला गरीबीचा तिटकारा असतो म्हणुन आपण रोज कामावर जातो, लोकांनी केलेल्या अपमानाचा आपल्याला राग येतो म्हणुन तर, इच्छा असो वा नसो, आपण आपलं काम चोखपणे पार पाडतो!
राग ही एक उर्जा आहे, आपल्यालाही राग येतो आणि असामान्य लोकांनाही राग येतो, पण ते लोक आपल्या रागातुन निर्माण झालेल्या उर्जा व्यर्थ घालवत नाहीत, तिचा सकारात्मक वापर करुन विश्व बदलुन टाकतात.
मार्टीन ल्युथर किंगला राग आला आणि त्याने अमेरीकाच बदलुन टाकली.
नेल्सन मंडेलाला कृष्णवर्णीयांवर होणार्‍या अन्यायाची चीड आली आणि त्याने अफ्रिका हादरुन टाकली.
आंबेडकरांनी तेच केलं, शिवाजी महाराजांनी केलं, त्यांनी आपला राग एकदाच व्यक्त होवुन शांत होऊ दिला नाही, तो निखारा त्यांनी आपल्या हृदयात सतत पेटता ठेवला, आणि शेवटच्या श्वासापर्यंत त्यातुन मिळलेलं इंधन आपल्या स्वप्नपुर्तीसाठी वापरलं!..
ते जे करु शकतात ते आपणही करु शकतो की!
फालतु गोष्टींवर रागराग करुन आपली बहुमुल्य उर्जा वाया घालवण्यापेक्षा तिचं रुपांतर तीव्र इच्छाशक्तीमध्ये करायला शिकणं, हीच खरी आनंदाची आणि यशाची गुरुकिल्ली आहे.
जिथं राग येतो अशा परिस्थितीला हाताळण्यासाठी काही टिप्स देत आहे.
१) स्वीकार करा.
समजा, तुम्ही कॉम्पुटरवर खुप महत्वाचं काम करत आहात, आणि लाईटस गेले, आता तुम्ही चिडचिड करुन काही फायदा आहे का? शिव्या देऊन, डोकं खराब केल्याने फायदा काहीच होणार नाही, झालं तर नुकसानच होईल, म्हणुन ‘लाईट गेली’, याचा स्वीकार करा, आणि दुसरे एखादे काम शोधा, त्यात रमामाण व्हा!, त्याचा आनंद घ्या!
असचं समजा, तुम्ही ट्रॅफीक जॅममध्ये अडकला आहात, मग आता किरकिर करुन कर्कश हॉर्न वाजवुन, आजुबाजुच्यांशी भांडुन काय साध्य होणारे? त्यापेक्षा कारमध्ये मस्त गाणे लावा, आणि आनंद घ्या!
२) स्वतःला दररोज सुधारा. सिद्ध करा.
कोणी तुमची चुक नसताना अपमान केला, फसवले किंवा भांडले तर त्यावर जास्त विचार करुन वेळ वाया घालवणं, म्हणजे मुर्खपणा आहे, नको त्या आठवणी कुरवाळत बसायचे नसते, त्या विसरायच्या असतात पण त्यातुन कमवलेला अनुभव, मिळालेला धडा मात्र आयुष्यभर आपोआप लक्षात ठेवायचा.
३) गप्प बसा. विसरा.
कधी कधी आपल्याला दुखावणारे आपलेच लोक असतात, अशा लोकांना जबर प्रत्युत्तर देऊन आपणच घायाळ होतो, अशा जखमा होतात, ज्या भरण्यासाठी आयुष्य जावे लागते. म्हणुन अशा वेळी मौन पाळणे सोयीस्कर ठरते.
आईवडील, भाऊ बहीण, बायकोमुले, जिवलग मित्र, जवळचे नातेवाईक, कर्मचारी, सहकारी, भागीदार, ग्राहक यांच्याशी लढाई करुन आपण जिंकलो तरी त्या युद्धात आपलेचं लोक हरलेले असतात, आपल्या शब्दांनी रक्तबंबाळ झालेले असतात. अशा विजयश्रीचा आनंद साजरा तरी कसा करावा? म्हणुन काही ठिकाणी गप्प राहणं, तिथुन निघुन जाणं आणि मौन पाळणं, श्रेष्ठ असतं!
४) आभार मानुन आनंदी व्हा!
ज्या व्यक्तिचा राग येतोय, त्याच्यात काही चांगले गुणसुद्धा आहेत, त्याने कधी तुम्हाला मदत सुद्धा केलीय, ते आठवुन त्याचे आभार माना. राग पळुन जाईल.
५) हसा!
कितीही वाईट परिस्थीती असो, त्याकडे पाहुन हसा, विनोद बनवा, खळखळुन हसा, मजा घ्या, दुःखाची तीव्रता नाहीशी होईल!
येणार्‍या प्रत्येक दिवशी तुमची उर्जा तुमची शक्ति बनावी, अशा मनःपुर्वक शुभेच्छा!.
मुंबईतील मी राहत असलेल्या सोसायटीत पार्कींग मधे एक मुलगी येऊन बसते.
अंगावर शाळेतला गणवेश,
भाषा परभणी-हिंगोलीकडची, अनवाणी पायाने चालणारी !
तिला विचारले “कितव्या इयत्तेत आहेस तू ?
ती म्हटली इयत्ता दुसरीत आहे,
महानगरपालिकेच्या मराठी
शाळेत !
मग म्हटल “तू शाळा सूटल्यावर रोज इथे काय करतेस ?
तर ती म्हणाली ,
‘आई वडिलांची वाट पहातेय् !
मी कुतूहलाने विचारले
“काय करतात आईवडील?
ती- “मोठमोठ्या बिल्डिंगा बनवतात !
तेव्हा मी ओळखले की हिचे आईवडील बिगारी आहेत. संध्याकाळी ते आईबाप आले तिला घेऊन गेले..!
दुसऱ्या दिवशी तोच प्रसंग….
बरेच दिवस मी त्या मुलीशी बोलतोय….
तिच्या बोलण्यातुन एकच समजलय मला ….
की तिच्या मते शाळा शिकल्यावर. आपले आईवडील जे बिल्डिंगा बांधतात ना, तशा बांधाव्या नाही लागणार तर त्यात राहणाऱ्या माणसांसारखेच आपणही त्यात रहायला जाऊ !!!
केवढा आशावाद..
तिच्याकडे शाळेत पाणी न्यायला बाटली नव्हती म्हणून तिला एक बाटली दिली ….
एक चप्पल जोड दिला ..
फार आनंद झाला तीला .
परवा ती मला रडताना दिसली…
मी म्हटलं “काय झाले ग?
ती म्हणाली “तुंम्ही दिलेली बाटली हरवली गेली…..
मी म्हटले
“अग मग त्यात रडायचं कशाला ? दूसरी देतो तुला !
ती थोड़ी सुखावली…
तिला पुन्हा एक बाटली दिली..!!
तिने मुकाट्याने घेतली अन पुस्तकांच्या पिशवीत घातली..!!!
आज ती पुन्हा आली माझ्याकडे , म्हटले
” आता काय झाले ?
तर ती म्हणाली
“काही नाही ,बाटली द्यायला आलेय..!!
मी म्हटले का ग ? काय झाले? तर ती म्हटली “माझी पहीली बाटली सापडली….!!!
तेव्हा आई म्हनली ही देऊन टाक माघारी …!!
मी म्हटले “राहुदे ग…
पहिली खराब झाली की येईल तुला उपयोगाला !!!
पण तिला नाही समजले माझे बोलणे…..बाटली माघारी दिलीच.
माझे डोळे नकळत ओले झाले.अन तिला एक वही देऊ केली ,
ती पण नाही घेतली तिने..!!’
मी म्हटले “का ग ?
तर ती म्हणाली ” ह्या वर्षाला लागणाऱ्या वह्या
आहेत माझ्याकडे !!!!
काय समज आणि काय संस्कार आहेत !! ग्रेट !!
असो … धरण भरले की त्यातून जास्तिचे पाणी सोडून देतात… !!!! जनावरे पण एका वेळी हवं तेवढच खातात….!!!
पण…
शिकली सवरलेली माणसे मात्र अधाश्यासारखी साठवत जातात…किती नोटा मिळवल्या म्हणजे आपण सुखी होणार आहोत ??
स्वत:ला बंधने घालणार आहोत की नाही ?
लक्षात ठेवा खरा माणूस बनायला शिका. हपापलेल्या अन सुशिक्षीत माणसांपेक्षा मला ती मुलगी अन तिचे अडाणी पण समाधानी आई वडील खरे सुशिक्षित वाटतात,सुखी वाटतात! त्यांना मनापासून सलाम !! 🙏🏻🙏🏻🙏🏻
